اقلیداولین شهر بزرگ از نظر جمعیت در شمال فارس است. درباره واژه اقلید گمانهایی چند وجود دارد اما گمانی که بیشتر تاریخ نویسان نسبت به آن اتفاق نظر دارند، می گویند این واژه همانا عربی شده واژه کلید است و مفهوم مجازی آن، کلید گشایش سرزمین فارس است.به این معنی که هر‌کس می‌خواسته فارس را فتح کند، اول بایستی اقلید را فتح کند. اقلید شهر کهن‌سالی است و در دوران‌های پیش از اسلام منطقه
آبادی بوده‌است.
این شهرستان در منطقه کوهستانی(پیشکوه های داخلی زاگرس) قرار گرفته و هیچ نقطه ی آن کمتر از 2000 متر از سطح دریا ارتفاع ندارد. میانگین ارتفاع 2300 متر از سطح دریا واز نظر مساحت ، پنجمین شهر استان می باشد و بلندترین شهردرفارس و ششمین شهر مرتفع کشور است تا جایی که این ارتفاعات به علت مشرف بودن و جایگاه فلاتی شکل آن بر سرزمین فارس در ادوار گذشته ، موقعیت و تسلط خاص دفاعی داشته و دارای پایگاه نظامی بوده، به گونه‌ای که فتح آن به منزله تصرف تمام خاک فارس بشمار می‌آمده‌است و بدین سبب آن را کلید فارس گفته‌اند.
شهرستان اقلید در شمال استان فارس قرار گرفته و با 7200 کیلومتر مربع مساحت شهرستان و 6825 کیلومتر مربع مساحت خود شهر اقلید واقع در طول جغرافیایی ۵۲ درجه و ۴۱ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۰ درجه و ۵۳ دقیقه و بلندی ۲۲۳۰ متری از سطح دریا می‌باشد و 7/5 درصد كل مساحت خاكي استان فارس را به خود اختصاص داده است. اقلید یکی از شهرستان‌های استان فارس است که از شمال و شمال‌خاوری با شهرستان آباده، از جنوب خاوری با شهرستان خرم بید، از جنوب با شهرستان مرودشت، از باختر با شهرستان سپیدان و استان کهگیلویه و بویر احمدو از شمال باختر با شهرستان سمیرم از استان اصفهان هم مرز است.مرکز شهرستان، شهر اقلید است و تا شیراز ۲۷۵ کیلومتر، تا اصفهان ۲۳۰ کیلومتر، تا یزد۲۱۰ و تا یاسوج ۱۸۰ کیلومتر فاصله دارد.
مسیرهای این شهرستان به مناطق اطراف عبارت اند از: - راه آسفالته‌ای که از اقلید به سوی شمال خاوری کشیده شده که اقلید را به بزرگراه اصفهان - شیراز در سورمق متصل می‌سازد. درازای این راه ۱۸ کیلو متر است. - جاده اقلید - یاسوج که ۱۲۰ کیلومتر است و از اقلید به سوی جنوب باختری می‌رود و به یاسوج می‌رسد و مطالعه احداث بزرگراه طریق الرضا (ع)بر روی آن در حال انجام است. -راه آهن اصفهان -شیراز که در کنار شهر اقلید ایستگاه دارد و مطالعه و امکان سنجی احداث راه آهن یزد -اقلید -یاسوج در دست پی گیری است. - جاده‌ای که از سوی شمال از اقلید به سوی شهر صغاد و آبادی بهمن و سپس به ایزد خواست و شهر سمیرم می‌رسد. -آزاد راه در حال احداث شمال -جنوب که از غرب این شهرستان و 70 کیلومتری شهر اقلید و از نزدیکی شهر سده می‌گذرد. - راه‌های دیگری که مرکز بخش اقلید را به آبادی‌های پیرامونش می‌رساند.
شغل‌اصلی مردم اقلید کشاورزی، دام داری، پیشه وری، بازرگانی، کارگری و فرش بافی است. برخی از مناطق دیدنی و زیبای این شهرستان عبارتند از : آبشار تنگ براق ، قدمگاه سده ، گور بهرام آسپاس ، تفرجگاه امامزاده سید محمد کافتر ، دریاچه کافتر ، چشمه بالنگان سده ، پارک انقلاب ، چشمه رسول ا... ، زبیده خاتون ، باغ ضرغامی ، آب اشک بازبچه ، چال بابا شاه ، چشمه شیرین در خسرو شیرین و...
اقلید منطقه ای خوش آب و هواست که چشمه سارهای متعدد طبیعتی زیبا برای این شهر ایجاد کرده است . جمعیت این شهرستان افزون بر 120 هزار نفر متر می باشد.
شهرستان اقلید به علت کوهستانى بودن دارای آب و هوایى کوهستانی شرق زاگرس است و داراي زمستان‌هاي سرد ،خشک و طولانی و تابستان‌هاي معتدل و ملایم مي‌باشد.
میزان متوسط دمای سالانة آن در حدود 11 سانتى گراد است و در مدت کوتاهى که آمار جوّی آن وجود دارد، حداکثر مطلق دمای تابستان از 37تجاوز نکرده است، در حالى که در زمستان حداقل مطلق دمای آن تا 22 زیر صفر رسیده، و در سال، 116 روز یخ بندان داشته است.
متوسط بارندگي ساليانه در اين شهرستان بين 330-300 ميليمتر در مركز شهر و روستاها و 600-400 ميليمتر در ارتفاعات است. اين شهرستان يكي از نواحيي بادخيز استان بوده و اكثر مواقع سال سرعت باد قابل ملاحظه است. بنابر گزارشات واصله سرعت باد به 160 كيلومتر در ساعت نيز رسيده است
اوضاع مساعد اقلیمى و آب فراوان و زمین های رسوبى میان کوهى دست به هم داده، و این شهرستان را دارای پوشش نباتى طبیعى بسیار غنى ساخته است که در مرتفعات کوهستانى به صورت جنگلهای پراکندة بادام کوهى و بنه، و در دشتها به شکل چراگاههای وسیع خودنمایى مى‌کند. در دامنه اغلب کوههای اقلید انواع گیاهان طبیعى صنعتى و دارویى از قبیل آنقوزه، کتیرا، شیرین بیان، کاسنى و امثال آن به دست مى‌آید. در باغات و سکونتگاه های میان کوهى اقلید انواع و اقسام درختان میوه مانند سیب، زردآلو، توت، گلابى و مخصوصاً انگور، و همچنین چوبهای صنعتى مانند تبریزی و چنار به حد وفور وجود دارد و مورد بهره‌برداری قرار مى‌گیرد.
در این شهربه دلیل بارش برف در زمستان مناظر برفی بسیار زیبایی در فصول پاییز و تابستان چشم را می‌نوازد و در فصل بهار و تابستان چشمه سارهای جوشان و رودهای خروشان تفرج گاههای بی بدیلی را پدید می‌آورد. چون این سرزمین کوهستانی است ، در میان این کوهها، دشتها و جلگه‌های میان کوهى و چشمه‌سارهای فراوان وجود دارد که بیشتر آنها سرچشمه‌های رودخانة کر را به وجود مى‌آورد.
دشت ها
مهمترين دشت‌هاي اين شهرستان عبارتند از: دشت خسروشيرين، دشت بكان، دشت نمدان،دشت قورماس بیگى در 18 کیلومتری و دشت حسین آباد در 17 کیلومتری جنوب باختری و کویر اَبرکوه در 70 کیلومتری شمال خاوری اقلید را نام برد
● دشت بکان:که هم اکنون طرح اسکان عشایر در چهار شهرک در این دشت اجرا گردیده است.
●دشت سده و آسپاس:دشتهای سده و آسپاس دو دشت به هم چسبیده هستند که مساحت آنها 1688 کیلومترمربع می باشد.
● دشت نمدان: این دشت یکی از مناطق عمده ییلاقی ایل های قشقایی و خمسه است. در واقع مجموعه ای از سه دشت به هم پیوسته ساریتان، شادکام و نمدان است. میانگین ارتفاع این دشت از سطح دریا 2200 متر و حداکثر ارتفاع آن 3370 متر است
رودخانه ها و دریاچه ها:
این شهرستان ، حوزه ی آبریز دریاچه مهارلو و بختگان می باشد . به این صورت که قسمتی از آب مربوط به چشمه سارها به سمت جنوب سرازیر می شوندو شعبه ای از رود کر را تشکیل می دهند و به دریاچه مهارلو و بختگان می ریزد . رودخانه بروک و هِرا ، از رودهایی هستند که جریان های سیلابی را ازشهر اقلید خارج می کنند . رودخانه سفيد ، رودخانه گاوگدار و رودخانه شادكام مهمترين رودخانه‌هاي شهرستان هستند.
1- رودخانه سفید
2- رودخانه گاوگدار: از چشمه های سده ، بالنگان، آسپاس ورود اوجان سرچشمه می گیرد .
این دو رودخانه با گذشتن از تنگ براق با شاخه دِژکُرد یکی شده و به نام رودخانه کر وارد شهرستان مرودشت می شود .
3- رودخانه شادکام : در شمال باختری شهرستان جاری است .در دشت نمدان جریان دارد که سرچشمه آن دو شاخه فرعی رودخانه اران و شیخ احمدمی باشد و از گردنة تیمارخان سرچشمه مى‌گیرد. رودخانه شادکام در وسط دشت به صورت زهکشی عمل کرده و سیلابهای منطقه را به دریاچه کافتر می ریزد. این رودخانه از دشت نمدان تا دریاچه کافتر در زمره رودخانه های دائمی به شمار می آید.
4 - رودخانة اوجان: که در میان دره‌ای بین کوههای برآفتاب و پلنگى به سوی شمال باختری روان است. این رودخانه با رودخانة سفید یکى شده، از تنگ براق مى‌گذرد و با پیوستن به رودخانة دزکرد، شاخة بزرگ رود کر را به وجود مى‌آورد. 5 - رود سیوند: که پلوار نیز نامیده مى‌شود، از به هم پیوستن چشمه‌های متعددی که از دامنه‌های جنوبى کوه بل جاری مى‌شوند، تشکیل مى‌شود و پس از سیراب کردن دشت مرغاب، شاخة خاوری رود بزرگ کر را ایجاد مى‌کند.
علاوه بر این رودها از دامنه‌های کوههای اقلید مخصوصاً تودة نسبتاً عظیم بل چشمه‌ها و کاریزهای فراوانى جریان پیدا مى‌کند که مهم‌ترین آنها عبارتند از چشمة رسول الله، چشمة صفر، چشمة چغاد بالا و چشمة سید محمد. از کاریزهای بنام آن کاریزهای چنار سنقر و بید بالا را مى‌توان نام برد.
دریاچه کافتر:
دریاچه کافتردر فاصله 45 کیلومتری جنوب شهر اقلید قرار دادر.از جمله عوارض طبیعى و جالب شهرستان اقلید آب گیر بزرگ کافتر است که در میان دشتى در جنوب کوه بل و در کنار روستای کافتر ، دشت نمدان را به صورت حوضه ای بسته درآورده است و محل تجمع آبهایى است که از دامنه‌های کوه بل سر چشمه مى‌گیرد، یا از رود شادکام بدان مى‌ریزد . این دریاچه در سالهای پر آب حداکثر 48 کیومتر مربع به طول 5/8 کیلومتر در ارتفاع 2350متری و در سالهای خشک حدود 5 کیلومتر مربع وسعت داشته و به صورت میانگین حدود 23 کیلومتر مربع وسعت دارد و یکى از بلندترین دریاچه‌های آب شیرین واقع در فلات ایران است. دریاچه کافتر که دومین دریاچه طبیعی آب شیرین فارس می باشد با وجود عمق ناچیز از نظر زیست محیطی و جذب پرندگان مهاجر اهمیت زیادی دارد و سالانه 30 هزار پرنده مهاجر از نواحی سیبری و آلاسکا به این منطقه کوچ می کنند . این دریاچه ، محل پرورش انواع ماهی ها، همچون کپور و آمور می باشد . عمق این دریاچه چندان زیاد نیست و پیرامون آن را چمن‌زارهای پهناور فراگرفته است که در ماههای بهار و تابستان چراگاه احشام و اغنام ایلات قشقایى را فراهم مى‌سازد
کوه ها و ارتفاعات
شهرستان اقليد جزء مناطق كوهستاني و مرتفع كشور به شمار مي‌رود .از نظر طبیعى این شهرستان در قلب مرتفعات زاگرس مرکزی، و در آنچنان ارتفاعى از سطح دریا قرار گرفته است که ارتفاع هیچ نقطة آن کمتر از 000 ،2متر نیست. بنابراین، شهرستان اقلید منطقه‌ای است کوهستانى که دهها رشته از جبال زاگرس در امتداد عمومى از شمال غربى به جنوب شرقى، سراسر وسعت آن را فرا گرفته است. از میان این رشته‌ها مى‌توان مهم‌ترین آنها را بدین شرح نام برد:
1- کوهستان برآفتاب: که از 39 کیلومتری جنوب غربى اقلید شروع مى‌شود و در 47 کیلومتری جنوب شرقى آن پایان مى‌یابد و خود مرکب است از کوههای عابدینى و چوب‌بیدی که به طول 40 کیلومتر از شمال غربى به جنوب شرقى کشیده شده، و بلندترین قلة آن به نام برآفتاب، با 514 ،3متر ارتفاع در 43 کیلومتری جنوب اقلید واقع است. راه اتومبیل‌رو اقلید به سده این رشته را از کوهستان کوشک زر جدا مى‌کند. رود اوجان از دامنة جنوبى آن سرچشمه مى‌گیرد و در دامنه‌های شمالى آن دو چشمة بزرگ به نام رعنا و گلریز قرار دارد 2 - کوه مشکان: که در مرز شرقى شهرستان اقلید به صورتى واقع شده که دهستان چهاردانگة شهرستان اقلید در دامنه‌های غربى و دهستان قنقری از شهرستان آباده در دامنه‌های شرقى آن قرار گرفته است. ارتفاع آن 825 ،2متر است و در امتداد جنوب روستای مشکان قرار دارد. راه فصلى ده بید به خنگشت از دامنة شمالى آن مى‌گذرد. چشمة میش بندان در دامنة شمالى این رشته جاری است 3- کوه پلنگى:که در دهستان چهاردانگه و 45 کیلومتری جنوب باختری اقلید و شمال روستای حاجى آباد واقع شده، و ارتفاع آن حدود 950 ،2متر است. این کوه از شمال خاوری به کوه چهاربید متصل است و جزو کوهستان کوچک کوشک زر از کوهستان بزرگ زاگرس به‌شمار مى‌رود
4- کوه بکان: این کوه در 14 کیلومتری جنوب شهرسده قرار دارد و ارتفاع آن 3117 متر می باشد که از جنوب غربی به کوه لای سواری و از شمال شرقی به کوه لیلمان متصل است.
5 - کوهستان سفید: که از 30 کیلومتری شمال غربى اقلید شروع مى‌شود و به صورت قوسى رو به جنوب ادامه دارد و سپس به سمت شمال منحرف مى‌گردد و در مشرق اقلید پایان مى‌یابد. کوهستان سفید که مساحتى معادل 950 کیلومتررا فراگرفته است، و به دلیل بارش برف در زمستان ، در بیشتر روزهای سال سفیدپوش است . علت نامگذاری این کوه به سفید نیز همین دلیل است . اگر چه برخی گفته اند : چون ازسنگ های سفیدتشکیل شده ، کوه سفید نامیده شده است از کوههای انگه‌دونى، خرمن کوه، درغوک، سلمه کوه، تنگ گورک، بُل و یال‌خری تشکیل یافته است و بلندترین قلة آن بل نامیده مى‌شود که در 4050متر ارتفاع از سطح دریا واقع در 14 کیلومتری جنوب شهر اقلید به طول جغرافیایی 52 درجه و 45 دقیقه و عرض 30 درجه و47 دقیقه و بلندترین قله در استان فارس می باشد و در جنوب شرقى اقلید واقع است .پوشش گیاهی این منطقه شامل ارژن ، گون ، آویشن ، جاشیر ، کما ، بیلهر ، درمنه ، کتیرا ، پیاز کوهی ، قارچ و بسته به فصل دارای انواع گل ها از جمله گل سنگ های صخره چسب زرد رنگ و... می باشد .وپوشش جانوری منطقه شامل:شاهین ،انواع سهره(نوعی موش خرگوش) ،روباه و گرگ می باشد.
●مسیرهای اصلی صعود به قله بل :
1- دره لایشکفت ( غربی ) : مسیر مناسب و مال رو جهت صعودهای تابستانی و زمستانی است که از ابتدای سرد آب شروع شده و به پناهگاه منتهی می شود.دیواره ای 80 متری در این دره وجود دارد که با داشتن تجهیزات صخره نوردی قابل صعود می باشد
2- دره زمستانه (شمال غربی ) : صعب العبور می باشد و نیاز به امکانات بیشتری جهت صعود دارد ؛ معمولاً تابستان از این مسیر صعود می کنند و دارای گیاهان متعدد و متنوع می باشد .
3- دره ریواس ( شما لی ) : مسیر بسیار زیبا که به علت فراوانی گیاه ریواس به این نام معروف شده است .
4- چشمه لگنی ( شمال شرقی ) : از ابتدای گردنه عصاری و چشمه لنگی شروع و به قله منتهی می شود .
5- باغ ضرغامی ( شرقی ) : مسیر طولانی که از باغ و چشمه ضرغامی شروع و در انتها به قله ختم می شود .
6- دره سبز ( جنوبی ) : مسیری نسبتاً طولانی که از دشت نخود زار شروع و به پناهگاه منتهی می شود.
7- دره قبله ( جنوب غربی ) : مسیری نسبتاً مناسب جهت صعود زمستانی می باشد که از ابتدای سرداب شروع می شود و به پناهگاه می رسد .
برای دیدن قله بل می توان به این آدرس ها مراجعه نمود:
نقشه ماهواره ای:
http://wikimapia.org/#lat=30.776575&lon=52.7459621&z=15&l=16&m=b
نقشه عوارض زمین:
http://wikimapia.org/#lat=30.776575&lon=52.7459621&z=15&l=16&m=t
از دیگر ارتفاعات شهرستان اقلید :
سلمه کوه ( 3494) هیجدره کوه ( 3400 ) کوه سیب ( 3363)موسی خان ( 3338) خرمن کوه( 3239) سبر( 3221)و... كوه آب سياه،
در کوههای اقلید بزکوهى، قوچ، میش، پلنگ، خرس، و در دره‌های آن گراز، گرگ، روباه، کبک، تیهو، مرغابى و ... دیده مى‌شود
گردآوری:پگاه جمالیان