مرزنجوش بُستانی -مرزنگوش بستانی – مرزنگوش تر
▪ نام علمی Origanum Majorana
▪ نام انگلیس Sweet Marjoram
معرفی و گیاهشناسی
مرزنجوش بُستانی یکی از گیاهان دارویی قدیمی جهان است که مردمان مصر و یونان باستان این گیاه را می شناخته اند و از آن به عنوان ادویه استفاده می کرده اند. مرزنجوش بستانی گیاهی علفی و چندساله است که ارتفاع آن گاها به 50 سانتی متر نیز می رسد. برگ های تخم مرغی شکل و گل های سفید آن که توسط 4 ردیف براکته پوشیده هستند، از علائم مشخص برای شناسایی این گیاه محسوب می شوند. بوی بسیار زیبای این گیاه چنان انسان را به خود جلب می کند که یکی از اساتیدم نام این گیاه را ادکلن طبیعی گذاشته بودند و لذا در صابون‌سازی جهت معطر ساختن آن استفاده می‌کنند نیز برگ آن را پس از خشک کردن گرد نموده، در معطر ساختن غذا استفاده می‌کنند
گياهي است چند ساله و منشا آن نواحي مديترانه مي باشد. اين گياه داراي ريشه سطحي بوده و ارتفاع آن بسته به منطقه رويشي به 100-50 سانتي متر مي رسد. ساقه چهارگوش به رنگ قرمز، پوشيده از کرکهاي ترشحي، برگها به طول 5-3 سانتي متر و تخم مرغي شکل، فاقد دندانه و به ندرت کرکدار هستند. ميوه فندقه، استوانه اي شکل با سطحي صاف به رنگ قهوه اي و به طول يک ميلي متر است.
ظاهر گیاه دارای برگ کم‌عرض و متقابل و بیضوی و بدون دندانه و گل سفید مایل به سرخ کوچک و پوشیده از ۴ ردیف برگ‌های مایل به سفید به‌صورت کروی و تخمی مانند تخم ریحان و شفاف است بوی معطر نافذ و طعم پسندیده دارد
برگ و سه شاخه گلدار آن جزء (بخش داروئی( medical part گیاه می‌باشد که در اسانس‌‌گیری از آن استفاده می‌کنند. این جنس در ایران یک گونه علفی چند ساله با سه زیر گونه است که معمولاً در مناطق جنگلی و روی دیواره‌های پرشیب و گاهی در میان صخره‌ها می‌روید
پراکنش و نیازهای اکولوژیکی
منشاء اين گياه نواحي مديترانه اي مي باشد و در کشورهاي داراي آب و هواي مديترانه اي کشت مي شود.
مرزنجوش بستانی بومی جنوب غربی آسیا است و در کشورمان در مناطق جنگلی شمال بصورت خودرو یافت می شود. مرزنجوش بستانی در طول رویش به هوای گرم، نور کافی و رطوبت متوسط نیاز دارد.
نيازهاي اکولوژيک
بذور در درجه حرارت 25 درجه سانتيگراد در طول يک تا دو هفته سبز مي شوند. احتياج به نور فراوان دارد و خاکهاي شني حاوي ترکيبات آهکي را مي پسندد، 7/8-5/4: pH براي رشد گياه مناسب است.
کاشت، داشت و برداشت
تکثیر این گیاه معمولا توسط بذر و به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم انجام می گیرد. کشت مستقیم بذور در نیمه ی دوم اسفند ماه در زمین اصلی انجام می گیرد و در این مورد انتخاب بذور دارای قوه نامیه بالا اهمیت فراوانی دارد.
برداشت در زمان گل دهی گیاه صورت می گیرد که بصورت قطع اندام رویشی گیاه از فاصله ی 5 سانتی متری خاک است. عمل برداشت در شرایط مناسب محیطی تا 4 مرتبه در طول فصل رویش می تواند انجام گیرد.
فرآوری
سرشاخ های گلدار و برگ های این گیاه دارای اهمیت دارویی می باشند و دارای ترکیباتی چون اسانس، تانن، رزین، فلاونوئید و ... هستند. میزان اسانس در برگ های این گیاه بیشتر از سایر قسمت ها است و مهمترین اجزای اسانس شامل گاماترپینن، لینالول، آلفاترپینول و ... می باشند.
خواص درمانی و کاربرد
برگ ها و سرشاخه های گلدار این گیاه دارای خواص درمانی چون ضد نفخ، آرام بخش، مقوی معده و خلط آور هستند و در استعمال خارجی برای التیام زخم ها کاربرد دارند
اندام رويشي اين گياه به عنوان ادويه استفاده مي شود. مواد موثره آن سرفه راتسکين داده و در ناراحتيهاي تنفسي به عنوان ماده اي خلط آور استفاده مي شود از دم کرده اندام هاي رويشي به عنوان ماده اي اشتها آور و ضد نفخ استفاده مي شود. اسانس اين گياه خاصيت ضد باکتريايي و ضد قارچي دارد.
لطیف و بازکن و گذارنده روغن آن گرمی می‌دهد، مسهل است، خشکیده مرزنجوش را با عسل مخلوط می‌کنند و بر پوست می‌مالند لکه‌های سیاه خونی و سبز رنگ خونی را از بین می‌برد.
همچنین برای زدودن لکه‌های خونی زیر چشم مفید است.
مفاصل، پیچش مفاصل را علاج می‌کند و درد پشت و بیخ ران را تسکین می‌دهد. با عسل علاج خستگی است.
▪ سر: هر سه درد عادی یا سودائی را درمان می‌کند. قطره‌هائی از آن را در گوش چکانند درد گوش را آرام می‌کند.
▪ پادزهر: با سرکه، پادزهر نیش کژدم است. جهت رفع بدبوئی عرق و ورم خار چشم نافع است.
مصلح این گیاه کاستی و تخم خرفه بوده و بدل آن سوستبر می‌باشد. مالیدن مرزنجوش بر موضع حجامت، برطرف‌کننده جای زخم است
کاربردهای گیاه در تهیه فرآورده‌های آرایشی و تغذیه از آن استفاده می‌شود همچنین دارای اثر آرام‌کننده و نیرودهنده نظیر سایر گیاهان این تیره می‌باشد. اثر التیام‌دهنده بر زخم دارد
دارای خواص ضدمیکروبی است در رینیت و سرماخوردگی اطفال از آن استفاده می‌شود. در افسردگی‌ها و سرگیجه و اختلالات روده - معده‌ای، نیز میگرن و سردردهای عصبی در پزشکی عام (fok medicine) استفاده می‌شود
احتیاطات مصرف: هیچ موردی گزارش نشده است و فاقد هرگونه عارضه جانبی
نحوه ی مصرف: 5 تا 10 گرم از اندام خشک شده ی گیاه را به صورت دمکرده به تعداد سه مرتبه در طول روز مصرف نمائید.
گردآوری:پگاه جمالیان