تاریخ اجرای برنامه : 28/5/1393 تا 1/6/93

عنوان برنامه : ِافراز چکاد دماوند از مسیر جنوبی

سرپرست  برنامه : جناب آقاي فریدون خسروی

مسئول فنی  برنامه : جناب آقاي حسن اسماعیلی

نفرات شرکت کننده : 7 نفر + 3 نفر میهمان

نام منطقه : رشته کوه البرز ، استان مازندران ، شهرستان آمل ، بخش لاریجان ، شهر رینه ، منطقه پلور ، کوه دماوند

ارتفاع از سطح دريا : ارتفاع چکاد 5609.2 متر  ( این ارتفاع بر اساس اندازه گیری سازمان نقشه برداری کشور می باشد )

موقعيت جغرافيايي محل اجرای برنامه   :  قرارگاه پلور     E ˝ 36’03 °52       ˝ N46’50 ° 35

                                                            چکاد        E ˝ 32’06 °52       ˝ N30’57 ° 35

خصوصیات جغرافیایی :

      استان مازندران با مساحتی حدود ۲۴091 کیلومتر مربع در شمال ایران و درکرانه دریای خزر واقع شده است این استان از شمال با دریای خزر، از جنوب با استان های تهران و سمنان، از غرب با استان گیلان و از شرق با استان گلستان همسایه است. مرکز استان مازندران، شهرستان ساری است و تعداد 17 شهرستان46 شهر و 46 بخش و106  دهستان در استان مازندران وجود دارد که 43 درصد از شهرها  در طول نوار ساحلی دریای خزر واقع شده است. مازندران تنها استانی است که با سه محور اصلی هراز کندووان و سوادکوه (فیروزکوه ) با مرکز کشور مرتبط بوده و سه فرودگاه ساری (دشت ناز ) نوشهر و رامسر ارتباط هوایی آن را با سایر نقاط برقرار ساخته و راه آهن سراسری نیز از آن عبور می کند . علاوه بر این جاده ساحلی از رامسر تا بابلسر به طول 220 کیلومتر و با فاصله 10 الی 300 متر از کنار دریا می گذرد . شهرهای مهم آن عبارتند از: آمل، بابل، بهشهر، تنکابن، چالوس، رامسر، قائم شهر، محمود آباد، نکا، نور و علمده و نوشهر.

      استان مازندران به دلیل داشتن جلگه ها، علفزارها، بیشه ها، جنگل های هیرکانی همراه با صدها گونه گیاه منحصر به فرد و نیز آب و هوای متنوع در سواحل شنی و کوهستان های ناهموار و پوشیده از برف البرز از شرایط خاص جغرافیای در کشور و حتی در جهان برخوردار است. این استان به وسیله رشته کوه های البرز که به صورت ديواري مرتفع در مسافتي طولاني، خط ساحلي و جلگه هاي كناره اي درياي مازندران را پوشانده، محصور شده است.

      استان مازندران از نظر موقعیت و وضعیت طبیعی به دو ناحیه كوهستاني در جنوب و جلگه اي و ساحلی در شمال تقسيم شده است. ناحیه کوهستانی استان، مشتمل بر قسمتی از البرز غربی و البرز شرقی است که این رشته کوه ها خود، دارای رشته کوه های فرعی از جنوب به شمال و یا به موازات دریا هستند. بلندترین قله های مازندران شامل: باد کوه، کوه چنگی و کوه سفید درشهرستان ساری می شوند. اما قله های بلند دیگری هم وجود دارند که به موازات دریا کشیده شده اند و عبارتند از: تخت سلیمان در جنوب شرقی شهرستان تنکابن، قله شور، کلار آباد و سیاه رنگ در شهر ستان نوشهر.

      ناحیه جلگه های ساحلی استان ، که در دوره کواترنری و در عصر یخچالی و بین یخچالی به وجود آمده اند بیشتر تحت تاثیر شرایط آب و هوایی و نوسان شدید در سطح آب در حدفاصل نوار ساحلی دریای مازندران و کوهپایه های شمالی البرز بوده اند. همچنین از عوامل دیگری که در پیدایش و گسترش جلگه های ساحلی استان تاثیر داشته اند می توان به عواملی از قبیل: میزان آب رودها ، وسعت حوزه رودها، شیب بستر رودها، مقاومت سنگ ها و عمق دریا اشاره کرد.

      شرایط اقلیمی استان مازندران تحت تاثیر عرض جغرافیایی، ارتفاعات البرز، ارتفاع از سطح دریا، دوری و نزدیکی به دریا، وزش بادهای محلی و منطقه ای، جابجایی توده های هوای شمالی و غربی و حتی پوشش متراکم جنگلی قرار دارد و همین عوامل باعث پیدایش دو نوع آب و هوا در منطقه شده است. آب و هوای معتدل خزری که در تابستان ها گرم و مرطوب و در زمستان ها معتدل و مرطوب است. آب و هوای معتدل کوهستانی که زمستان های سرد با یخ بندان و تابستان های معتدل و

      کوتاه دارد . گذشته از موارد ذکر شده؛ استان مازندران به دلیل همسایگی با سرزمین پهناور سیبری، دریای مدیترانه ، دریای خزر و نیز فلات مرکزی ایران، در طول فصول مختلف سال در مسیر توده های هوای متعددی قرار می گیرد که به شرح زیر است:  - توده هوای قطبی قاره ای: این توده هوای سرد و خشک با عبور از سطح دریای خزر ضمن جذب رطوبت و گرما، ناپایدار شده و باعث بارش های قابل توجهی به ویژه در فصل پاییز در استان می شود.

- توده هوای قطبی دریایی: از اقیانوس اطلس شروع شده و بعد از عبور از مسیرهایی چون: جنوب اروپای شرقی از راه دریای سیاه به شرق مدیترانه وارد شده و پس از عبور از ترکیه از سمت شمال غرب وارد ایران می شود.

- توده هوای آرکتیکی قاره ای: این توده هوا نیز از اسکاندیناوی شروع شده و بعد از عبور از روی اروپا و از دست دادن رطوبت ، دوباره پس از جذب رطوبت از دریای سیاه از طریق ترکیه وارد نوار شمالی ایران می شود. این سه توده هوا باعث به وجود آمدن  دوره هوای سرد در منطقه می شوند.

اما در مقابل این سه توده هوا، توده هوای حاره ای اروپایی قرار دارد، در منطقه باعث به وجود آمدن دوره هوای گرم می شود. این توده هوا، از جزیره ازروس اقیانوس اطلس آغاز شده و بعد از عبور از راه دریای مدیترانه و جنوب اروپا وارد بخش شمال ایران می شود. گاهی هم از طریق شمال آفریقا و عربستان، نواحی جنوب و مرکز ایران را تحت تاثیر قرار داده و به شمال نفوذ می کند و به هنگام رسیدن به دریای مازندران از این دریا رطوبت کسب می کند و باعث بارندگی در سواحل جنوبی می شوند.

همچنین؛ در دامنه شمالی البرز از خط ساحلی دریای مازندران تا قله های مرتفع ، بر حسب افزایش ارتفاع، پوشش گیاهی متنوعی به صورت نوارهای مشخص به وجود آمده که باعث پیدایش دونوع پوشش گیاهی جنگل و مرتع شده است.

      جنگل : جنگل های انبوه خزری که از غرب تا شرق استان و از جلگه ساحلی تا ارتفاعات ۲۵۰۰ متری به صورت نواری، دامنه شمالی البرز را فرا گرفته با جهت شمالی، جنوبی، غربی و شرقی و نیز بر حسب تغییر شرایط محلی مانند آب و هوا، ارتفاع، جنس خاک و سنگ ها و شیب دامنه ها، باعث تغییر گونه های گیاهی مشخصی می شوند. در این جنگل ها غلبه با درختان پهن برگ ودرختان سوزنی برگ است. در قسمت های بالای دامنه ها شرایط رویش گونه های درختی محدود شده و پوشش گیاهی به چمنزارهایی همانند چمنزارهای آلپی اروپا تبدیل می شود که در بهارو تابستان سبز می شوند. امروزه به علت رشد جمعیت ، توسعه کشاورزی و بهره برداری فزاینده ، از وسعت جنگل کاسته شده و حد شمالی آن نیز به کوهپایه های البرز محدود گردیده است . جنگل های استان از درخت های متنوعی تشکیل شده است که مهم ترین آنها عبارتند از: مازو، ممرز، آزاد، انجیری، توسکا، زبان گنجشک، شاه بلوط، شمشاد، افرا، نمدار، نارون و راش.

      مرتع : مراتع استان را چمنزارهای کوهستانی، گیاهان زیر جنگل و گیاهان استپی تشکیل می دهند، این مراتع بر حسب ارتفاع و فصل مورد استفاده قرار می گیرند. مراتع ییلاقی به صورت چمنزار در ارتفاعات البرز، در بالای حد جنگلهای سوزنی برگ گسترش دارند و در فصل تابستان مورد استفاده دام داران استان قرار می گیرند.

      علاوه بر این ها؛ استان مازندران به دليل موقعيت جغرافيايي و شرايط اقلیمی، مجاورت دريا با كوه، وجود درياچه هاي فصلي، تنوع پوشش گياهي و آب وهوايي ، دارای زندگي جانوري متنوعي است، به طوری که این شرایط مجموعه اي از جانوران كوهستاني، جنگلي، جلگه اي واستپي توام با پرندگان بومي مهاجر و آبزيان، شرايط زيستي متنوعي به وجود آورده است. پستانداراني از قبيل گراز، پلنگ، گربه وحشي، آهو، ميش، قوچ، خرس، شغال، گرگ، گوزن و پرندگاني مانند: شاهين، قرقاول، عقاب، كبك و خزندگاني چون: مار، لاك پشت در این منطقه زندگی می کنند. در درياي مازندران و دهانه رودهاي آن، انواع ماهيان استخواني و غضروفي مثل ماهي سفيد، كپور، سوف، ماش، اورنج و ماهيان خاوياري يافت مي شوند كه زير نظر شركت شيلات شمال اداره مي شود.

  اقوام و زبان

      ساکنین اولیه استان‌ مازندران‌، از اقوام ( آماردها ) و( تپورها ) ، که خود شاخه ای از آریایی ها بودند، تشکیل شده است. این سرزمین به دلیل داشتن شرایط خاص و منحصر به فرد جغرافیایی، به عنوان یکی از مراکز مهم مهاجرتی کشور به شمار می آید. به طوری که این منطقه، غیر از افراد بومي‌، اقوامی از ‌ بلوچ ها، ترك ها، كردها، لرها، افغان ها، گرجي ها‌ و ارمني‌ هارا نيز در خودجاي‌ داده‌ است‌ كه‌ هنوز به طور کامل با اکثر افراد بومی‌ تركيب‌ نشده‌ و بسياري‌ از خصايص‌ قومي‌ و فرهنگي‌ خود را حفظ‌كرده‌اند. به عنوان مثال بعضي‌ از تيره‌هاي‌ تركی ‌ كه‌ در قرون‌ گذشته‌ به‌ منظور جلوگيري‌ از هجوم‌ تركمن‌ها به‌ اين‌ نواحي‌كوچانيده‌ شده‌اند، هم‌ اكنون‌ نیز در مازندران‌ حضور دارند.

      زبان اصلی ساکنین مازندران، زبان‌ طبري‌ يا مازندراني است که آن را بازمانده‌ زبان‌ ايرانيان‌ قديم‌ یعنی پارسي‌ ميانه‌ می دانند. كه‌ ديرتر و كمتر از ساير زبان‌ها تحت‌ تاثير زبان‌هاي‌ بيگانه‌اي‌ چون‌ مغول‌، عرب و تاتار‌ قرار گرفته‌ است. زبان‌ مازندراني‌ با لهجه‌هاي‌ مختلف‌در تمامي‌ نواحي‌ استان‌ متداول‌ است‌.

جاذبه های طبیعی – گردشگری :

      آمل : آبشار ملک بهمن در جاه هراز، آبشار شاهان دشت، آبشار یخی، آبشار آلامل، آبشار پرومد، آبشار شیخ علی خان، آبشار سنگ درکا، آبشار قلعه دختر، آبشار آب مراد لاسم، آبشار انگمار لاسم، آبشار دو کوهک، آبشار پلاس، آبشار تمیره منطقه امیری، آب گرم لاریجان، آب گرم بایجان، آب گرم اسک، دره گل زرد، دره منظریه، دره استله سر جاده هراز، دریاچه سد لار، دریاچه دربوک، دشت دژمال امیری، دشت باقی مانده از دریاچه دریوک، حاشیه رود کم کلا، حاشیه رود پنجاب، حاشیه رود لاسم، چشمه آب معدنی استراباکو قلابن، چشمه آب معدنی پرسم آمولو، چشمه آب معدنی گرو کلرد، چشمه آب معدنی گرم رود، چشمه آب معدنی بلیران، چشمه های آب سرد آبشار فصلی اسپه اره کرسنگ، غار اسک، غار دیو سفید، غار سیاه پور امیدی، غار گل زرد پلور، منطقه ییلاقی لاسم، منطقه ییلاقی چلاو، منطقه ییلاقی لاریجان.

      بابل : آبشار تیرکن، آبشار هفت آبشار، آبشار کیمون، آب گرم آرزو، سواحل دریای خزر، دریاچه کامی کلا، دریاچه آب بندان رمنت، جنگل لفور، جنگل شیاده، جنگل بابل کنار، جنگل بزچفت، حاشیه رودخانه باب رود، حاشیه رودخانه آقا رود، حاشیه رودخانه سجاد رود، منطقه ییلاقی شیخ موسی، منطقه ییلاقی فیل بند، منطقه ییلاقی شالینگچال، منطقه ییلاقی ورزنه.

      بهشهر : آبشار اسپه او، آبشار سمبی در روستای یخکش، آبشار سنگ نو، استخر طبیعی روستای کلا، پارک جنگلی پاسند رز، تالاب میانکاله، چشمه کینوا، چشمه توسکا، چشمه عبدالهی، ساحل گلوگاه در بهشهر، سواحل دریای زاغ مرز، طبیعت روستای پرکلا، منطقه شکار ممنوع و پارک ملی پابنداز، منطقه شکار ممنوع هزار جریب.

      تنکابن : آبشار فرهاد جوی، آبشار بن چشمه، آبشار ماهی وزان، آب گرم معدنی فلک ده، آب گرم سه هزار معروف به گرمای حضرت سلیمان، پارک ملی خشکه داران، پارک سی سرا در سلمان شهر، پارک جنگلی چال دره، دریاچه بلور، دریاچه هزار کوه، دشت دریاسر، چشمه آب معدنی شلفت ، چشمه کیله سه هزار ، چشمه ولگ میال، چشمه دیوخانی، چشمه کارکوه، شکارگاه نرگس کوه، شکارگاه نوار کوه، شکارگاه اکر، شکارگاه پیله کوه، طبیعت دوهزار تنکابن، طبیعت منطقه فرهاد جوی، طبیعت دامنه کوه بلور یا شاه سفید کوه، غار دانیال، قله سیالان، قله مازوچال، قله شاه رشید، منطقه ییلاقی سه هزار، منطقه ییلاقی سه هزار، منطقه ییلاقی نوشا.

      چالوس : آبشار اکاپل، آبشار هریجان، آبشار بارینگنون، آب گرم معدنی پیش ترک در روستای رودبارک، آب گرم معدنی داریو در روستای برار، آب گرم کندوا در روستای آنگوران، آب گرم لله جار، آب گرم روستای دلیر در کلاردشت، بلوار دریا در چالوس، بوستان جنگلی فین، پارک جنگلی چالوس، پار جنگلی نمک آبرود، پارک شهدای غرب مازندران، دریاچه ولشت، دریاچه سد دریوک، حاشیه نهر ملک جوب، حاشیه رودخانه چالوس، حاشیه رودخانه سرد آب رود، طبیعت روستای رودبارک در کلاردشت، طبیعت دهستان کوهستان، طبیعت منطقه کلاردشت، غار یخ مراد، غار دیو کولی، غار دیو غار، قله علم کوه، قله تخت سلیمان، مرداب کندوچال.

            رامسر : آبشار ازارک در سنگ پشته، آبشار هیسیان، آبشار چاردر، آبشار خشکا، آبشار لج و میج، آبشار ریزش براز، آبشار راشمه، آبشار احسینه، آب گرم های معدنی رامسر، آب معدنی چشمه سادات محله در منطقه سخته سر، بوستان جنگلی صفا رود، دامنه کوه قلعه بند، دامنه کوه ایلمیلی، جنگل دالخانی، چشمه آب معدنی آب سیاه، غار بام بامه، قله مارکوه، طبیعت روستای جواهر ده، طبیعت منطقه گرسماسر.

      ساری : آبشار داراب کلا، پارک رودخانه تجن، پارک جنگلی شهید زارع، پارک جنگلی میرزا کوچک خان، پناهگاه حیات وحش دشت ناز، پناهگاه حیات وحش سمسکنده، سد سلیمان تنگه، غار هیلدو.

      قائم شهر : بوستان ساحلی رودخانه تلار، پارک جنگلی تلار، پارک آفتاب، دریاچه گل پل، چشمه آب معدنی هزارون، جنگل کلوس، جنگل روستای کوتنا، حاشیه رودخانه تلار، حاشیه رودخانه سیاه رود، طبیعت روستای مله.

      نکا : آبشار دوزده، آبشار زنگت، آبشار لیمونده، آبشار چناربن، تالاب لپو، دریاچه طبیعی استخر پشت، حاشیه رودخانه زارم رود، حاشیه رودخانه مهربان رود، چشمه آب معدنی قر مرض، سواحل زاغ مرز، منطقه جنگلی نهالستان چلمردی، منطقه جنگلی خیرآباد.

      نور : آبشار آب پری رویان، آبشار حرم آب، آب گرم لاویج، پارک جنگلی نور، پارک جنگلی چمستان، پارک جنگلی کشپل، دامنه کوه لوس، دریاچه الیمالات، دامنه کوه سور، جنگل میان بند، جنگل افراسن، جنگل لاویج، چشمه چمستان،سواحل دریایی نور، قله سوز دار، طبیعت شهر پایدشت یا آهودشت، منطقه ییلاقی دونکوه.

      نوشهر : بندر نوشهر، پارک جنگلی سی سنگان، پارک جنگلی خانیکان، پیست کارتینگ، وستای ساحلی – جنگلی نجارده، روستای کوهستانی بندپی بخش کجور، غار قندیلی خاچک، دریاچه خضر نبی در روستای نیمور، پارک چلک، پارک فین، چشمه گردوک .

 : رشته کوه البرز 

    البرز رشته کوهی در بخش شمالی فلات  ایران است . در اوستا «هره برزَیتی» Harā Bərəzaitī پهلوی ( هربرز ) مرکب از دو جزء : هر، به معنی کوه و برز به معنی بالا و بلند و بزرگ . در ادبیات پارسی ( برزکوه ) هم به معنی البرز آمده و ترجمهٔ تحت اللفظی آن است .

     این رشته کوه از سوی باختر از تالش جمهوری آذربایجان آغاز می‌شود و در سوی شرق تا درون ترکمنستان و افغانستان دنباله می‌یابد . طول این رشته کوه در ایران حدود 700 کیلومتر و عرض آن  80 تا 150 کیلومتر می باشد و بخش بزرگی از البرز در راستای کنارهٔ جنوبی دریای مازندران کشیده شده‌است . در این بخش، مسیر شمالی البرز سرسبز و مسیر جنوبی آن خشک است. یک دلیل این دوگانگی وجود رشته کوه البرز است که همچون سدی طبیعی از گذر رطوبتِ برخاسته از دریای خزر به سوی جنوب جلوگیری می‌کند و بیشتر این رطوبت در مسیر شمالی البرز می ‌بارد . دامنه شمالی این رشته کوه مخصوصا در قسمتهای جنوب دریای مازندران کاملا سبز و پر آب بوده و در بعضی قسمت ها فاصله دامنه کوه ها و دریای مازندران به کمتر از یک کیلومتر میرسد . قسمت جنوبی دامنه های البرز به فلات مرکزی ایران ختم می شود . بر خلاف دامنه های شمالی البرز، دامنه های جنوبی تقریبا خشک هستند . مراتع، دشت های بی درخت پوشیده از گلسنگ و پوشش دائمی برف در مناطق مرتفع البرز در دامنه های جنوبی البرز کاملا مشخص است . مدارک نشان میدهد که در گذشته تعداد بیشتری از یخچالهای طبیعی در کوههای البرز یافت می شد . در زمان حال این یخچال های طبیعی را میتوان در دماوند ، علم کوه و به مقدار بسیار کمتری در تعدادی از قله های مرتفع البرز یافت . زمستان البرز با برف بسیار سنگین همراه است که این رشته کوه را برای اسکی بسیار مناسب می کند. آب حاصل از ذوب این برف ها آب آشامیدنی بسیاری از شهرهای اطراف البرز و همچنین تهران را برآورده می کند . فاصله بین قله دماوند با انتهای دره رودخانه هراز در شمال شرقی آن که ارتفاع بیشتر از 1000 متر ندارد بیشتر از 17 کیلومتر نیست .

بلندترین کوه البرز، کوه دماوند (۵۶۱0 متر) است که در استان مازندران شهر رینه قرار دارد. دامنه‌ها و دره‌های البرز از تفرجگاه‌های مهم مردم استان‌های تهران، کرج، قزوین و سمنان است. از مهم‌ترین رودهای دامنهٔ شمالی البرز سفیدرود و دامنه‌های جنوبی کرج و جاجرود را می‌توان نام برد. قله‌های بسیاری برای کوهنوردی در این رشته کوه وجود داردند که از آن میان می‌توان دماوند، علم‌کوه، خلنو، آزادکوه، شاه‌البرز، سیالان، وروشت، دوبرار، توچال و پهنه‌حصار را نام برد.

از دید چینه‌شناسی و زمین‌ساخت (تکتونیک‌)، رشته‌ کوه‌ البرز به‌ سه بخش‌ خاوری (شرقی‌)، مرکزی‌ و باختری (غربی‌) بخش‌بندی می‌شود. البرز باختری از رودخانه آستارا تا دره سپیدرود، البرز مرکزی‌ از دره سپیدرود تا دره فیروزکوه و رود تالار، و البرز خاوری از دره فیروزکوه‌ تا گرگان‌رود و مرز خراسان‌ کشیده شده است. البرز باختری بخش مهمی‌ از کوه‌های‌ تالش‌ را در برمی‌گیرد. این‌ کوه‌ها از گردنه حیران تا غرب‌ شهرستان‌ هشتپر کمابیش به‌ خط راست به‌ سمت‌ جنوب‌ سپس‌ به سوی جنوب‌‌شرقی‌ امتداد یافته‌ و در جنوب‌ شهرستان‌ رشت‌ به‌ دره سپیدرود می‌پیوندد . ساختار رشته کوه الیرز به پنج قسمت تقسیم شده است : شرقی ، غربی ، فیروز کوه ، کوه های گیلان و مرکزی

البرز شرقی :

البرز شرقی ناحیه بسیار وسیعی را شامل می شود که حد غربی آن دره رودخانه هراز و حد شرقی آن ارتفاعات خراسان شمالی و حد جنوبی آن شهرهای شاهرود، سمنان، گرمسار و دامغان است و از سمت شمال به جنگل های حد فاصل علی آباد کتول تا بابل را شامل می شود . بخش بزرگ کوهستان البرز شرقی از دو قسمت تشکیل شده است  : قسمت اصلی و مرتفع در شمال شهرشتان شاهرود که از ارتفاعات معروف آن می توان به قله‌های شاهوار با ارتفاع تقریبی ۴۰۰۰ متر، شاهکوه ۳۸۵۰ متر ، قلل چالویی ، کهکشان و یزدگی اشاره نمود ، در قسمت غربی این ناحیه قلل نیزوا ۳۸۵۰ متر ، نرو ، قدمگاه ، سائو و لعای قرار دارند . در ارتفاعات خراسان شمالی قله بینالود با ارتفاع  ۳۲۱۱ متر قرار گرفته است .

رشته فیروزکوه :

رشته فرعی فیروز کوه به صورت یک نوار تقریبا عمودی توسط دره رودخانه هراز از سمت غرب از البرز مرکزی جدا شده و در سمت شرق نیز رودخانه حبله‌رود آن را از رشته البرز شرقی جدا می سازد. این رشته از سمت شمال حد فاصل شهرستان آمل و بابل و از سمت جنوب بین شهرستانهای فیروزکوه و دماوند واقع شده است و مانند البرز شرقی در دامنه های جنوبی فاقد درخت و برعکس در نواحی شمالی، جنگل و درختزار پوشش غالب این نواحی را تشکیل می دهد. ارتفاعات معروف ان دوبرار ۴۲۵۰ متر، میشینه مرگ ۴۰۵۰ متر، زرین کوه 3850 متر، بوم ، پاشوره، هلزم، سواد کوه و .... را می توان نام برد.

کوه های گیلان :

کوه های گیلان غربی ترین بخش از رشته البرز را شامل می شوند. این کوه ها بر خلاف سایر نواحی البرز از ارتفاع کمی بهره‌مند می باشند و با پوششی نیمه جنگلی از سمت جنوب و جنوب غرب به دره رودخانه قزل اوزن، شهرستان آب برو خلخال و از شمال شرق به شهرستان رشت و از غرب و شمال غربی به آستارا و اردبیل ختم می شوند. از مهمترین ارتفاعات آن می توان به شاه معلم ( شاملوم )۳۰۵۰ متر، سفید کوه ۳۳5۰ متر، پشته کوه ، بغروداغ و ... نام برد .

البرز غربی :

منطقه کوهستانی البرز غربی از سمت شرق توسط دره رودخانه‌های کرج - چالوس از البرز مرکزی جدا می شود و از سمت غرب نیز سرتا سر آن را دره رود سفیدرود در بر می گیرد. شهرستان چالوس در منتهی الیه نوار شرقی و شهر ستان رشت در منتهی الیه نوار غربی آن واقع شده‌اند و از سمت جنوب نیز حد فاصل شهرستان کرج - قزوین - لوشان و منجیل است. وجود رشته کوه‌های تخت سلیمان در این منطقه اهمیت خاصی بدان داده است . منطقه البرز غربی هم‌چنین به دلیل وجود سه رودخانه مهم سه‌هزار ، شاه‌رود و طالقان‌رود و نیز آثار تاریخی مهم، بسیار مورد توجه می باشد از جمله قله‌های معروف این منطقه می توان به مجموعه قله‌های منطقه تخت‌سلیمان (علم‌کوه ) شاه‌البرز، کهار، نازو درفک، خشچال، سیالان و ... اشاره کرد.

منطقه تخت سلیمان دارای بلندترین قله ها در البرز مرکزی می باشد. بلندترین منطقه تخت سلیمان شامل یک خط الراس 19 کیلومتری ( شمالی جنوبی ) است که تماما بالای 4000 متر است . دره V شکلی که این منطقه را احاطه کرده از سه طرف شرق، غرب و شمال کاملا جنگلی بوده و به دریای مازندران ختم میشود و در واقع این منطقه دارای بزرگترین یخچال های طبیعی ایران است . معروفترین قله های تخت سلیمان شامل قله های :  علم کوه 4850 متر ، شاخک 3 4782 متر ، شاخک 4 4750 متر ،  خرسان شمالی 4680 متر ، خرسان جنوبی 4659 متر ، تخت سلیمان 4659 متر ، سیاه سنگ 4604 متر ، مرجیکش 4580 متر ، هفت خوان 1 4537 متر ، هفت خوان 2 4528 متر ، چالون 4516 متر ، سیاه گوک جنوبی 4510 متر ، سیاه گوک شمالی 4505 متر ،  سیاه کمان 4472 متر ، شانه کوه 4465 متر ، هفت خوان 5 4457 متر ، نیش رستم 4426 متر ، کالاهو 4412 متر ، گردونه کوه 4402 متر ، دندان اژدها 4400 متر  .

منطقه شاه البرز شامل خط الراسی 20 کیلو متری است شرقی غربی که ارتفاع آن بالای 3500 متر است و در شرق بلندترین قله آن قله ساعت با ارتفاع 4003 متر است.این منطقه در غرب دارای چند قله بالای 4000 متر است. منطقه طالقان از شمال به دره تنکابن متصل است. قله های مهم منطقه عباتند از : شاه البرز 4125 متر ، قله طالقان (کوتوله سفید) 4089 متر ، سال برف 4065 متر ، سفیدآب 4042 متر ، سیاه دره 4022 متر ، قله ساعت 4003 متر

منطقه قله سیالان (سیاه لان)  این منطقه دارای قله هایی با ارتفاع بالای 3500 متر است و در شمال غربی البرز مرکزی در نزدیکی دریای مازندران قرار گرفته . در آن 3 قله بالای 4000 متر وجود دارد : سیالان 4190 متر ، سیالان کوچک 4050 متر ،   کندیگان 4015 متر

منطقه ناز و کهار (نقشه منطقه ناز و کهار) زنجیره طولانی شرقی غربی البرز مرکزی بعد از رودخانه و دره کرج به به این منطقه می رسد. در این منطقه فقط دو قله بالای 4000 متر وجود دارد:  ناز (سیکزو) 4108 متر ، کهار (کاهار) بزرگ 4015 متر

البرز مرکزی

  رشته البرز مرکزی حد فاصل بین دره رودخانه کرج و چالوس از غرب و دره رودخانه هراز از سمت شرق می باشد که به دلیل فشردگی زیاد و کثرت ارتفاعات و نزدیکی با تهران و شهرهای بزرگی چون کرج مورد توجه خاص کوه‌نوردان است . کمربند اصلی این منطقه خط الراسی است که از قله دماوند شروع شده و به تونل کندوان در جاده چالوس می رسد. به جز گردنه کبود با ارتفاع 3420 متر ارتفاع این خط الراس از 3500 متر کمتر نیست. قله دماوند بلندترین قله این منطقه و خاور میانه است. دماوند یک مخروط آتشفشانی کاملا شناخته شده است که بعلت خالی بودن اطراف آن از قله های مرتفع از فواصل بسیار دور نیز قابل رویت است . حد فاصل شمال این رشته دو شهر ساحلی چالوس در غرب و آمل در شرق کناره دریای مازندران قرار گرفته‌اند. از جنوب به شهرهای کرج - تهران و دماوند ختم می شود و مهمترین ارتفاعات این رشته عبارتند از : دماوند ( بام ایران ) با ارتفاع ۵۶۱۰ متر، آزاد کوه ، خلنو ، کلون بستک، سی چال، سرکچال، مهرچال، قله معروف توچال در شمال شهر تهران و ... 

   قله های مهم این ناحیه عبارتند ازخلنو 4375 متر،  آزاد کوه 4372 متر ،  خلنو کوچک 4350 متر ، دو خواهرون غربی 4338 متر ( و شرقی 4310 متر ) ، برج 4325 متر، ناظر بزرگ 4278 متر ، هرزه کوه 4268 متر ، چپکرو 4260 متر ، پالون گردن 4256 متر ، خرس چال 4253 متر (و فراخه نو 4230 متر) ، میش چال 4253 متر، کمان کوه 4234 متر، سرکچال 4210 متر ، سیونزا 4208 متر (و اسبی چال 4200 متر) ، نرگس 4206 متر ، سر خرسنگ 4203 متر ، کلون بسته 4200 متر ،  یخچال 4194 متر ، سر کوله 4188 متر ، تخته خرس 4178 متر ، سرماهو 4165 متر ، اریم 4160 متر ،کاهو 4150 متر ، سه سنگ 1 4135 متر ، سه سنگ 2 4130 متر ، دال کولی 4130 متر ، پلوان 4126 متر ، بند دال کولی  4118 متر ، نرگس غربی 4103 متر ، سه سنگ 4 4089 متر ، دره خونی غربی 4089 متر ،  کوه نو 4082 متر ،  کائون 4075 متر ،  کوله 4074 متر ،  نرگس شمالی 4073 متر ، سه سنگ 5 4050 متر ،  ورزاب 4036 متر ،  ورزاب خونی 2 4029 متر ، ورزاب 2 4028 متر ،  هفت سران 4007 .

   منطقه دوبرار شامل خط الراسی به طول 52 کیلومتری در شمال شرقی البرز مرکزی و در جهت شرقی غربی واقع شده است . ارتفاع 35 کیلومتر از این خط الراس بالای 3500 متر است . حداقل 5 قله بالای 4000 متری در این منطقه قرار دارد : دوبرار غربی 4072 متر ، دوبرار شرقی 4070 متر ،  غره داغ 4057 متر ، انگمار 1 4047 متر ، انگمار 2 4020 متر

معرفی قله دماوند :

     دماوند، نام بلندترین قلۀ رشته کوه های البرز و نیز نام شهری است در 25 کیلومتری جنوب این کوه . این نام  به پهلوی در کارنامۀ اردشیر بابکان به صورت دُنباوند و در کتیبه های  دوران ساسانی  چون کتیبۀ   شاپور اول در نقش رستم فارس و کتیبۀ نرسی در پایکولی، به صورت دومباوند و دُنباوند، درنامۀ تنسر، شهرستان های ایران، ایرانشهر و کتاب جغرافیای موسی خورنی، دُمباوند آمده که در واقع تغییریافتۀ نام پهلوی آن است . این نام در منابع پارسی و عربی دوران اسلامی به صورت ضم دال ، دُنباوند و فتح دال، دَنباوند و دَباوند آمده است. به این ترتیب، این نام پیش از اسلام و تا مدتی پس از آن به ضم دال، دُمباوند و دُنباوند بوده که در قرون اسلامی آن را با فتح دال، دَنباوند و رفته رفته دَماوند ثبت کرده اند که با نام پهلوی آن مطابقت دارد. اکنون نیز نام کوه و شهر با فتح دال، دَماوند معروف است. دَم یا دَنب، همان دَم  در زبان پهلوی، از مصدر دَفتن به معنی تف و گرما  یا  بخار و گاز است و آوند به معنی ظرف می باشد . وَند نیز پسوند نسبت است و در زبان پارسی باستان، فراوان به کار رفته. به این ترتیب می توان گفت این نام به معنی ظرفی است که دارای تف و گرما یا بخار و گاز باشد و به همین علت آن را به قلۀ بلند البرز که زمانی آتشفشانی بوده نسبت داده اند . چند دهه قبل نزدیک شهر دماوند دو ظرف سفالین قرمز رنگ ، بدون پایه به طور اتفاقی به دست آمد . قسمتی از ظرف به شکل سر گوزن بود و نیز در همین مکان دو سکه از فرهاد دوم (۱۳۸ پ.م) و مهرداد دوم (۸۸-۱۲۳ پ.م) اشکانی کشف شد . همچنین روی یک مهر ساسانی که در دماوند کشف شد ، نام دمباوند حک شده است . در متون اسلامی نیز نام این محل به صورت دنباوند آمده است . نام های دیگری که در دوران باستان به آن اشاره شده عبارتند از : قلۀ مونس، کوه یاسینوس و کارن . دماوند بلند ترین کوه ایران و خاورمیانه و همچنین بلندترین قله ی آتشفشانی آسیاست دماوند همچنین بلندترین شیب را در بین قله های آتشفشانی دنیا دارد که این کوه را در رده ی دوازدهم بلندترین قله های دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار میدهد . کوه دماوند در سی‌ام تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران  در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد. همچنین کوه دماوند از سال ۱۳۸۱ به عنوان  ( اثر طبیعی ملّی ) در شمار مناطق چهارگانهٔ ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفته‌است .

این کوه با شهرتی جهانی یکی از منحصر بفرد ترین جاذبه های طبیعی ایران بشمار می رود و در ۹۰ کیلومتری شمال شرقی تهران و ۷۵ کیلومتری جنوب غربی شهر آمل در البرز مرکزی و بخش لاریجان قرار دارد و جاده توریستی هراز که تهران را به مازندران متصل می سازد از نزدیکی آن عبور می کند . در عین حال دماوند بعنوان بلندترین قله مخروطی جهان با کمتر از سه هزار نفر صعود کننده خارجی کم‌گذرترین قله مخروطی جهان به‌شمار می‌رود. این در حالی است که از رقیب آن یعنی فوجی یاما در ژاپن با 3776 متر ارتفاع سالانه 300 هزار گردشگر خارجی بازدید میکنند. آخرین فعالیت آتشفشانی دماوند به چند هزار سال پیش برمیگردد . اکنون آتشفشان دماوند در مرحلۀ نیمه فعال به سر می برد . وجود چشمه های گوگردی و آب گرم که در جنوب شرقی کوه قرار دارند و همچنین فوران گازهای گوگردی، نشانه هایی از این فعالیت می باشند . نشانه های فعالیت های آتشفشانی کوه دماوند، در 500 متر انتهایی قلۀ آن و در مسیر جنوبی دیده می شود که این محل به تپه گوگردی یا دودکوه معروف است. بزرگترین حفره ای که گاز گوگرد از آن خارج می شود، در بالای تپه گوگردی و در نزدیکی قله و دهانۀ آتشفشان قرار دارد که بخار گوگرد مانند ستونی بزرگ، از حفره ای با فشار زیاد به بیرون رانده می شود و تا ارتفاع چند متر به بالا می رود. این ستون بخار از دامنه های دماوند نیز قابل مشاهده است.

    آتشفشان دماوند از دید زمین شناسی یک سامانه آتشفشانی فعال است ولی فعالیت آن در حد خروج بخار و گاز و چشمه های آب گرم و همچنین بعضی از تظاهرات سطحی از نهشته های وابسته به یک سامانه آتشفشانی و همچنین اثرگذاری بر فرم و ریخت دره ها و ایجاد لغزشهای گوناگون به عنوان اثرهای ثانویه بوده است. اندازه گیری های سن با روش کربن 14 که از مواد کربن دار موجود در این رسوبات آبرفتی به عمل آمده است حداقل سن دماوند را حدود 38 هزار و 500 سال تعیین می کند . با توجه به اینکه آثار یخچالهای پلیستوسن در روی مخروط آتشفشانی از بین رفته است می توان ادعا کرد که فعالیت عظیم کوه دماوند مربوط به دوره هولوسن یعنی حدود 10 هزار سال قبل است . دماوند یک آتشفشان خفته‌ است که امکان فعال شدن مجدد آن وجود دارد. در برخی از سالها از جمله سال ۱۳۸۶ شاهد افزایش خروج دود و بخارهایی از قله بودیم که برخی از شاهدان آن را گواهی بر فعال شدن این آتشفشان پنداشتند اما در حقیقت در سالهای پر بارش با نفوذ آب به درون قله و برخورد سنگهای داغ، جریانی از بخار آب از دهانه قله خارج می شود و چنین به نظر می رسد که فعالیتهای آتشفشانی صورت گرفته است.

    گدازه‌های دماوند وسعتی در حدود 400 کیلومترمربع را پوشانیده اند . به علاوه جدیدترین گدازه‌ها در دامنه غربی مخروط قرار گرفته‌اند و روی همین دامنه مخروطهایی از خاکستر وجود دارد . قله دماوند نسبتا پهن می‌باشد . در ضلع جنوبی و در ارتفاع 5100 متری آن گازها نمایان هستند. این محل متعلق به یک دهانه قدیمی است که بوسیله قله مخروطی فعلی مستور گردیده است . قطر دهانه آتشفشان در حدود 400 متر است . قسمت مرکزی دهانه ، بوسیله دریاچه‌ای از یخ پوشیده شده و در حاشیه آن دودخان‌هایی وجود دارد که زمین های اطراف را به رنگ زرد درآورده اند . جدا از دهانه فعلی ، شواهدی از دهانه های قدیمی را می توان دید . یکی از این دهانه های قدیمی در پهلوی جنوبی و در ارتفاع 100 متر قرار دارد که در حال حاضر ، محل خروج گازها و دودخان‌ها است. در پهلوی شمالی دماوند اثر دیگری از یک دهانه قدیمی به قطر حدود 9 کیلومتر دیده می شود که امروزه رودخانه نونال در آن جریان دارد.

    از کوه دماوند رودخانه های کمی سرچشمه می گیرند که مهمترین آنها در شمال رودخانه گل آلود مشک انبار و در شرق تلخ رود به دره رودخانه هراز می ریزند . آبادی ها و روستاهای چندی اطراف قله قرار دارند که عبارتند از ناندَل و حاجی دِلا در شمال تینه و کُرف در شرق و گَزَنک، ملارد، گزانه، آبگرم، رینه و پُِِلور در جنوب .

    از آثار و کتب تاریخی بجا مانده اینطور برمی آید که در زمان‌های قدیم عده‌ای خود را به قله دماوند رسانیده بودند. اما اولین صعود مکتوب و موفقیت ‌آمیز به قله دماوند توسط اروپائیان در سال ۱۸۳۷ و شخص تیلر تامسن صورت گرفته ‌است. همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ باز می‌گردد که تیم سرهنگ محمد صادق ‌خان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعیین نمود.

از دماوند در اساطیر ایران هم یاد شده‌ است و شاهنامه فردوسی را میتوان در شمار اسناد قدیمی که از دماوند نام برده است ، به شمار آورد . فردوسی 4 باراز این نام در شاهنامه استفاده کرده است . کوه دماوند آشیانه سیمرغ ، محل پرورش زال ، محل به بند کشیده شدن ضحاک مار دوش توسط فریدون و  محل و قوع بسیاری از اسطوره های ایرانی است .

-  در داستان ( اندر خواب ديدن ضحاک فريدون را )

همى تاختى تا دماوندکوه            کشان و دوان از پس اندر گروه

-  در داستان ( بند كردن فريدون ضحاک را )

که اين بسته را تا دماوندكوه            ببر همچنان تازيان بى‏گروه‏
    بياورد ضحاک را چون نوند           به كوه دماوند كردش ببند

-  در داستان ( ساختن خسرو تاکدیس را )

يکى مرد بد در دماوندكوه            که شاهش جدا داشتى از گروه

    داستان آرش کمانگیر : در زمان پادشاهی منوچهر پیشدادی، در جنگی با توران، افراسیاب سپاهیان ایران را در مازندران محاصره می کند. سرانجام منوچهر پیشنهاد صلح می‌دهد و تورانیان پیشنهاد آشتی را می‌پذیرند و قرار بر این می‌گذارند که کمانداری ایرانی برفراز البرزکوه تیری بیاندازد که تیر به هر کجا نشست آنجا مرز ایران و توران باشد . آرش از پهلوانان ایران داوطلب این کار می‌شود. به فراز دماوند می‌رود و تیر را پرتاب می‌کند . تیر از صبح تا غروب حرکت کرده و در کنار رود جیحون یا آمودریا بر درخت گردویی فرود می آید . و آنجا مرز ایران و توران می‌شود . پس از این تیراندازی آرش از خستگی می‌میرد . آرش هستی‌اش را بر پای تیر می‌ریزد ؛ پیکرش پاره پاره شده و در خاک ایران پخش می‌شود و جانش در تیر دمیده می‌شود . مطابق با برخی روایت ها اسفندارمذ تیر و کمانی را به آرش داده بود و گفته بود که این تیر خیلی دور می رود ولی هر کسی که از آن استفاده کند، خواهد مرد. با این وجود آرش برای فداکاری حاضر شد که از آن تیر و کمان استفاده کند. بسیاری آرش را از نمونه‌های بی‌همتا در اسطوره‌های‌ جهان دانسته‌اند؛ وی نماد جانفشانی در راه میهن است . داستان "آرش کمانگیر "  و تیر اندازی وی ، در شاهنامه نیامده است، اما فردوسی، در داستانهای دیگر شاهنامه ، به اجمال ،اشارات  متعددی به آرش  و خاندان وی دارد و از دلاوری و تیر دور پرواز ، خاندان  و دلاوری وی، سخن می گوید :

چو "آرش " که بردی به فرسنگ تیر        چو  پیروزگر "قارن" شیر گیر

در اطراف دماوند، محيط‌ هاي كوهستاني فراواني وجود دارد كه هر يك داراي ويژگي‌هاي منحصر به فرد هستند : دشت لار (پارك ملي) ، دشت پرگل و گياه نمارستاق، دره‌ي پرپيچ و خم سه سنگ با آبي بلورين و آبگيرهاي خيال‌انگيز در دره‌هاي فرعي، گردنه‌ي بسيار عظيم سرداغ، خط الراس هفت سران با پرتگاه‌هاي پرهيبت، رودخانه‌ي پر آب هراز، خط الراس طولاني دو برار و .... اين محيط‌ ها، زيستگاه جانوراني مانند خرس، گراز، گرگ، روباه، پلنگ، كل و بز، قوچ و ميش، عقاب طلايي، كبك، انواع مار، ماهي قزل‌آلا، و بسياري گونه‌هاي كمياب ديگراست .

مسیرهای صعود و پناهگاه ها :

      دماوند داراي 16 يال مي باشد هر یک از یال های 16 گانه از طریق فرم خاص جغرافیایی بر روی مسیرها منطبق می گردد، که تا قله دماوند امتداد می یابد علاوه بر این ، تعدادی مسیرهای یخچالی نیز بر روی مخروط آتشفشانی قله به چشم می خورند که بیشتر بصورت مسیر صعودهای فرعی بر روی یخچال ها در امتداد مسیرهای 16 گانه و تعدادی مسیرهای با شیب تند به صورت سینه کش قرار دارند که از جمله مهمترین آنها باید از مسیرهای شرق دماوند، یخچال با عظمت یخار، یخچال سیوله ، دوبی سل و جنوب شرقی و همچنین دهلیزهای شمال و شمال غربی نام برد. دماوند در هر یک از یال های اصلی و گاهاً فرعی خود دارای ارتفاعات، برج ها و شاخک های متعدد است که مهمترین آنها عبارتند از : برج های 5000 متری یال جنوب شرقی دماوند، قلل دندانه دار کَرنا در جناح جنوب و جنوب شرقی قله و قلل منار و مازیار و سنگ نو بر روی یال شامل شرقی . کوه دماوند دارای یخچال های بزرگی است که از مهمترین آنها باید سیوله و دوبی سل و عروسک ها در شمال، یخار در شرق و یخچال های غربی آن نام برد . معمولاً تعداد 4 مسیر آن را كوهنوردان  از صعود مي كنند ( مسیرهاي جنوبي، شمالي، غربي، شمال شرقي ) كه تعداد 19 قله به روي اين يال ها شناسايي گرديده است .

      مسیر جنوبی : این مسیر از ساده ترین و قدیمی ترین مسیرهای دست یابی به قلۀ کوه دماوند است. دسترسی به مسیر جنوبی صعود، از طریق پلور و رینه امکان پذیر است. در نیمه های جادۀ آسفالتی متصل کنندۀ این دو نقطه به یکدیگر، مسیری خاکی و ناهموار به سمت شمال وجود دارد که با تابلویی کوچک مشخص شده است. این مسیر به گوسفندسرا و مسجد صاحب الزمان واقع در ارتفاع 3000 متری منتهی شده که مبدا صعود به قلۀ دماوند از مسیر جنوبی است. پس از آن، مسیر به سمت بارگاه سوم در ارتفاع 4150 متری ادامه می یابد. برای حمل بار در این فاصله می توان از چهارپایان استفاده کرد. پس از بارگاه سوم مسیر صعود این مسیر از میان دو یخچال سمت راست و سمت چپ می باشد و ادامۀ مسیر آبشاری وجود دارد که همه سال یخ ‌زده‌است و تنها در تابستان‌های بسیار گرم ، جاری می‌شود که به همین دلیل به آن آبشار یخی گفته می‌شود . این آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری ، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفع‌ترین آبشار میباشد . در ادامه از سمت چپ آبشار یخی، به تپه گوگردی می رسیم که حاصل آخرین فعالیت های آتشفشان دماوند است . گاز گوگرد از حفره های متعدد سنگ های گوگردی پراکنده در این ناحیه متصاعد شده و سبب سوزش چشم و گلو می شود. ادامۀ مسیر در یک شیب نسبتا تند به قله ختم می شود. میانگین زمان لازم برای طی کردن فاصلۀ بارگاه اول تا بارگاه سوم 4 ساعت و از بارگاه سوم تا قله 6 ساعت می باشد.

     قرارگاه رینه : این بنا که به مکان چای خوری موسوم بود، بعد از شهریور سال 1320 به صورت متروکه باقی مانده بود و سپس به فدراسیون کوهنوردی واگذار شد. این مکان به همت فدراسیون کوهنوردی کشور در سال 1348 به عنوان پناهگاه بازسازی شد. ساختمان اصلی آن در سال 1366 ساخته شده که مکانی است برای مستقر شدن صعود کنندگان از مسیر جنوبی. روانشادان علی و فرامرز فرامرزپور سال ها به عنوان مسئول این قرارگاه در راهنمایی کوهنوردان سراسر کشور به قلۀ دماوند سهم بسزایی ایفا نمودند.یاین پناهگاه و استراحتگاه در جنوب خیابان اصلی شهر، در ارتفاع 2080 متری قرار دارد. این مکان نخستین نقطۀ صعود از جنوب یا جنوب شرقی کوه است و گنجایش 30 نفر را دارد .

مسجد و گوسفندسرا : دومین مکان برای صعود به کوه دماوند از مسیر جنوب، ساختمان مسجد صاحب الزمان است. این مکان در ارتفاع 3050 متری قرار دارد و در نزدیکی گوسفندسرایی واقع شده. این مکان گنجایش 50 نفر را دارد و دارای نمازخانه، سرویس و محل استراحت کوهنوردان می باشد. این مسجد در سال 1371 ساخته شده است .

     بارگاه سوم : سومین پناهگاه در یال جنوبی دماوند، بارگاه سوم با ارتفاع 4150 متر است. بنای فلزی این پناهگاه در سال 1345 در ارتفاع 4150 متری ساخته شد که در زمان خود پناهگاهی مجهز به شمار می آمد. این پناهگاه به علت سقوط بهمن بزرگی در زمستان سال 1351 از بین رفت و دوباره یک سال پس از آن، یک بنای سنگی جایگزین آن شد.  گنجایش آن حداکثر برای 30 نفر است و در پیرامون آن مکان هایی برای چادر زدن وجود دارد.

    مجتمع کوهنوردی دماوند : این پناهگاه 50 متر بالاتر از پناهگاه بارگاه سوم قرار دارد. کار ساخت این مجتمع از سال 1385 شروع شد و در 8 شهریور 1387 گشایش یافت. مساحت آن 460 مترمربع است و 200 نفر ظرفیت دارد. این بنا در ارتفاع 4200 متر ساخته شده است. امکانات آن  عبارت است از : اتاق های کمک های اولیه، انبار کوله، انبار عمومی، غذاخوری، آشپزخانه، ظرفشویی کوهنوردان، اتاق مدیریت، اتاق خواب عمومی، اتاق خواب اختصاصی و سرویس بهداشتی عمومی.

    مسیر شمالی : برای صعود از این مسیر، پس از ادامۀ مسیر در جادۀ هراز به سمت شمال کشور و پس از عبور از گزنک و پشت سر گذاشتن تقریبا 7 کیلومتر از روستای بعدی، یعنی بایجان، به دوراهی روستای ناندل و دلارستاق در سمت چپ جادۀ اصلی می رسیم. وارد این مسیر خاکی شده و مسیر را تا رسیدن به روستای ناندل ادامه می دهیم. مسیر شمالی از یال شمالی کوه دماوند واقع در دشت چم بن با شیبی ملایم و خاکی آغاز شده و در پی سینه کشی ملایم به جان پناه اول و در ادامه بر روی یال سیاه رنگی در میان صخره های سنگلاخی بزرگ و کوچک در فاصلۀ نزدیکی با یخچال دوبی سل، به جانپناه دوم می رسد. پس از آن، مسیر یال با قوسی به سمت شمال شرق مایل شده و از طریق صخره های آتشفشانی کوچک و بزرگ به مسیر شمال شرق متصل می شود و به قله می رسد. دسترسی به آب آشامیدنی در مسیر شمالی کمی مشکل تر از مسیرهای دیگر است و ممکن است برای تهیۀ آب، نیاز به ذوب کردن برف باشد.

خانۀ کوهنورد ناندل خانۀ کوهنورد ناندل با مساحت حدود 50 مترمربع در روستای ناندل قرار دارد و در سال 1358 ساخته شد. ظرفیت آن بین 30 تا 40 نفر می باشد که دارای آب، برق، تلفن و امکانات رفاهی دیگر می باشد. از این مکان می توان به مسیر شمالی و شمال شرقی کوه دماوند و یال سرداغ دسترسی داشت.

جانپناه های مسیر شمالی در مسیر شمالی دو پناهگاه وجود دارد که به صورت فلزی ساخته شده اند. نخستین پناهگاه در ارتفاع 3850 متری قرار دارد که در سال 1360 ساخته شده و مجهز به دو طبقه تخت چوبی است و گنجایش 15 نفر را دارد. فشار هوا در این مکان 550 میلی متر جیوه است.دومین پناهگاه در ارتفاع 4800 متری قرار دارد که بدون طبقه و تخت چوبی است و 15 نفر گنجایش دارد .

      مسیر  شمال شرقی : اين مسیر از يال بزرگی واقع در عمق دره هراز واقع در شرق روستاي گزنك ( گزانه  ، گزنه ) با ديوارهاي گوگردي آغاز شده ، این مسیر در امتداد رودخانۀ تلخ رود و با عبور از میان باغ ها و مزارع در دشتی فراخ به چشمه اسپه و سپس به قله سنگ نو با ارتفاع 3350 متر  مي رسد ، سپس با شيبي تند به در امتداد يال  استله سر به قله نسوم به ارتفاع 3726 متر مي رسد ، در ادامه مسیر، در بالای تپه ای مرتفع در زیر قلۀ منار و روبروی درۀ یخار، به گوسفند سرا و چشمۀ معروف استله سر می رسد که مکان مناسبی برای شب مانی است . كمي بالا تر قله مشهور يال هاي دماوند منار با ارتفاع 3950 سر راه قرار دارد كه از روي يال معروف خاك زرده  به قله مازيار 4000 متري مي رسد ، پس از آن مسیر به سمت غرب با شيبي تند به لبه قله مانندي ديگري  كه پناهگاه تخت فريدون بر آن قرار دارد ادامه یافته و از آنجا يال اصلي قله در مقابل قرار دارد كه با دو بر آمدگي از كنار گذر دره يخار مسیر قله خواهد بود . از ويژگي هاي اين مسير مي توان به عبور از روستاي زيباي گزنك (ارنگه) ، عبور از باغات سرسبز، دارا بودن چشمه هاي فراوان در مسير، در فصل بهار منطقه مملو است از گلهاي زيبا كه با نماي زيباي دماوند تابلوي نفيس پديد آورده است. در انتها دره يخار قرار گرفته كه به علت در خطر بوده آن تعداد  انگشت شماري از آن صعود نموده است كه تعدادي از تيم ها به علت پرهيز از درگيري با بام برفي با صعود چند طولي به راست و پناهگاه تخت فريدون تراورس نموده اند و از مجموع سه قيف  يا دهليز اصلي كه مي توان گفت روبرو يا اصلي وسطي يا كوچك كناري بزرگ كه به سمت يال شرقي منحرف مي شود . عموماً صعودها از مسير روبرو كه در ابتدا داراي شيبي تند و كاملاً يخ بلور مي باشد . 

پناهگاه تخت فریدون پناهگاه تخت فریدون در کمرکش یال شمال شرقی و بر فراز خاک های زرد رنگ، در ارتفاع 4320 متری توسط گروهی از کوهنوردان دانشکدۀ فنی در سال 1355 ساخته شد که دارای طبقه های چوبی است . تمامی مصالح این بنا از سنگ است. این پناهگاه دو طبقه می باشد و آب مصرفی کوهنوردان از چشمۀ کوچکی در جناح شمالی آن تامین می شود. پناهگاه تخت فریدون گنجایش 25 نفر را دارد و در پیرامون آن امکان چادر زدن وجود دارد.این مسیر به سوی قله، پر از صخره، قلوه سنگ، برف و یخ است و دارای چشمه های زیادی است .

البته مسیر دیگری هم به نام مسیر میان ده وجود دارد : جاده هراز- جاده دلارستاق - روستای میان ده - مرتع باغک - مسیر پناهگاه تخت فریدون

مسیر غربی : برای استفاده از مسیر غربی باید در جادۀ هراز از طریق پلور وارد جادۀ سد لار شده و از کنار تابلوی پناهگاه سیمرغ وارد جادۀ خاکی و ناهموار منتهی به پارکینگ در منطقۀ ورارو شویم . مسیر در سینه کش ملایم رودخانه ای کوچک به سمت پناهگاه سیمرغ ادامه می یابد. پس از پناهگاه سیمرغ با عبور از یخچال و از میان سنگلاخ ها و تکه سنگ ها و خاک های گوگرد، صعود را ادامه داده و با صعود از یک شیب تند سنگلاخی به قله می رسیم.

قرارگاه پلور در ارتفاع 2270 متری از سطح دریا، در زمین بزرگی واقع در ابتدای جادۀ سد لار، نرسیده به دوراهی رینه و به صورت سالن سوله با وسایل و تجهیزات مناسب ساخته شده است. این بنا شامل خوابگاه، سرویس های بهداشتی، دیوارۀ سنگ نوردی و پارکینگ است که توسط فدراسیون کوهنوردی کشور ساخته شده است.

 پناهگاه سیمرغ این پناهگاه در مسیر غربی دماوند و در ارتفاع 4200 متری قرار دارد. پناهگاه سیمرغ در سال 1372 از سنگ و آهن در دو طبقه و مساحت مفید 50 متر ساخته شده است و گنجایش 40 کوهنورد را دارد که دارای استحکام خوبی است.

نکته : براساس تحقیقات بعمل آمده در مسیر جنوبی دماوند از هر 100 نفر صعود کننده به بارگاه سوم دماوند و قله آن 70% افراد دچار یکی از علائم ارتفاع گرفتگی می شوند (گزارش علمی و مقاله رسمی مرکز تحقیقات پزشکی ورزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سالهای 1382 و 83 در مسیر جنوبی دماوند ) بنابر این صعود به این قله را نباید سهل و آسان شمرد و باید با آمادگی و برنا مه ریزی مناسب صعود را انجام داد .

گزارش پیمایش و ِافراز :

    مقدمه : افراد شرکت کننده در این برنامه در افراز های پیش زمینه ، موفق به صعود قلل رشته کوه دنا و انجام شب مانی در ارتفاعات بیش از 4000 متر شده بودند و در جلسه هماهنگی مورخ  26/5/93 شرایط و ویژگی های صعود همچنین لوازم و تجهیزات مورد نیاز برای آنان شرح داده شد .

      تیم اعزامی در قالب دو گروه رهسپار سفر شدند . گروه اول جناب آقایان خسروی و اسماعیلی با وسیله شخصی روز سه شنبه 28/5/1393 ساعت 18 عازم شدند و پنج نفر از همنوردان با توجه به برنامه اعلام شده راس ساعت 16 روز سه شنبه در پایانه مسافربری کاراندیش حاضر شده و پس از تهیه بلیط مسیر شیراز – ساری ( که قبلا رزرو شده بود ) سوار اتوبوس شدند و اتوبوس ساعت 17:30 حرکت نمود . پس از طی مسیر و عبور از شهرهای اصفهان ، قم ، تهران در ساعت 7:30 روز چهارشنبه در جاده هراز در منطقه پلور از اتوبوس پیاده شدیم .

در این مکان مایحتاج مورد نیاز مانند نان ، خوراکی و آب معدنی را تهیه نموده و پس از حدود یک ساعت عازم قرارگاه کوهنوردی پلور شدیم. در قرارگاه آقایان خسروی و اسماعیلی به همراه خانم حبیبی (میهمان برنامه) به تیم ملحق شدند و بعد از استراحتی مختصر و صرف صبحانه وسایل مورد نیاز جهت صعود کنترل و سپس کوله ها را آماده نمودیم . لازم بذکر است در همین روز مسابقات سنگنوردی قهرمانی کشور در رشته سرعت در حال برگزاری بود و ما قسمتی از این مسابقه را تماشا نمودیم. اکثر عوامل اجرایی مسابقه شیرازی بودند و یکی از این دوستان آقای علیرضا نخعی به تیم ما ملحق شدند .

       برای رفتن به گوسفند سرا وسیله نقلیه هایی مانند وانت نیسان و جیپ و نیسان پاترول در قرارگار پلور مهیا می باشد . برای شروع مسیر ساعت 12:30 همگی سوار بر یک دستگاه وانت نیسان شده و حدودا پس از یک ساعت و تحمل فشارهای وارده بر اثر پستی و بلندی های مسیر به گوسفندسرا رسیدیم. کرایه وانت برای این مسیر 70.000 تومان می باشد و ورودی به مسیر از 5 هزار تومان به 15000 تومان افزایش یافته است . 

پس از ورود به گوسفندسرا با تعداد زیادی گونی حامل لوازم کوهنوردان مواجه شدیم و ما نیز به ناچار گونی ( به مبلغ 2000 تومان ) تهیه نمودیم و لوازم و کوله های سنگین را در آنها گذاشتیم و تحویل مسئول چهارپایان داده و پس از بحث فراوان مبلغ 240.000  تومان بابت کرایه حمل بار توسط چهارپایان داده شد . در این محل با خیل مشتاقان صعود که با ماشین های شخصی مانند پراید ، پژو و مینی بوس مسیر سنگلاخ را طی کرده بودند مواجه گشتیم ! ساعت 14:45 با کوه های سبک به سمت بارگاه سوم عزیمت نمودیم و در طول مسیر با تعداد زیادی کوهنوردان که در حال برگشت بودند مواجه شدیم . در ساعت 18:30 به بارگاه سوم رسیدیم . در اینجا خیل مشتاقان صعود به بلندترین نقطه ایران جلب توجه مینمود و مدتی را جهت پیدا نمودن محل استقرار کمپ صرف کردیم و پس از یافتن محل مناسب منتظر وسایل شدیم . متاسفانه با سهل انگاری باربران مواجه شدیم بطوری که وسایل در دو مرتبه و با تاخیر زیاد ارسال شد و سری دوم کوله ها و چادرها در ساعت 21 به بارگاه سوم رسید ، بر اساس مشاهدت و گزارش های سایر کوهنوردان این مشکل تقریبا برای همه تیم ها بوجود می آید و حتی یک گروه ساعت ها بدون هیچ وسیله ای تا ساعت 21 در سرما و باد منتظر وسایل خود بودند . به هر حال در ساعت 21:30 کمپ برپا شد و پس از صرف شام دوستان استراحت نمودند . 

         روز پنج شنبه سرپرست محترم برنامه جلسه ای جهت تشریح وضعیت صعود برگزار نمودند و  با توجه به وضعیت آب و هوای قله که قبلا پیش بینی هوای صاف برای پنج شنبه و جمعه بود ، مقرر گردید به منظور هم هوایی تا ارتفاع حدود 5000 متری صعود نموده و پس از بازگشت و استراحت روز جمعه ساعت 3:30 به قله صعود نماییم . بدین ترتیب گروه در صبح روز پنج شنبه مشغول استراحت و آشنایی با محیط بارگاه و مسیرهای صعود شدند . صبح روز پنج شنبه وزش باد برای صعود نامناسب بود بگونه ای که بخار گوگرد در بارگاه سوم هم استشمام می گردید و به همین دلیل برخی گروه ها از صعود صرف نظر نمودند و به بارگاه بازگشتند . حضور کوهنوردان خارجی بسیار زیاد بود و به نظر می رسید که برای هم هوایی و آزمون ارتفاع بالای 5000 متر در دماوند حاضر می شوند .

     با توجه به برنامه راس ساعت 13 شروع به صعود جهت هم هوایی نمودیم و در ساعت 14:30 به ارتفاع 4900 متری رسیده و به مدت 45 دقیقه توقف نمودیم و سپس به طرف بارگاه سوم بازگشتیم . پس از استراحت لباس های دوستان مجددا کنترل گردید و با توجه به پیش بینی برودت و وزش باد در هنگام صعود و همچنین کمبود لباس مناسب برخی از دوستان ، آقایان خسروی و اسماعیلی لباسهای اضافی را که به همین منظور به همراه داشتند به دوستان دادند و ساعت بیدار باش  2:30 اعلام گردید . در ساعت 21:30 و پس از صرف شامی مختصر همه دوستان به چادرها رفته ، کوله های صعود را آماده و سپس استراحت نمودند. لازم بذکر است یکی از دوستان تیم مجاور کمپ ما ، بدلیل صرف نظر نمودن همراهشان از صعود تقاضای پیوستن به تیم ما را داشتند و سرپرست گروه پس از بررسی وضعیت ایشان و اعلام شرایط صعود با همراهی دوست جدید که دندانپزشک و ساکن تهران بودند ، موافقت نمودند و بدین ترتیب تعداد افراد تیم ده نفر شد. روز جمعه ساعت 2:30 همه همنوردان بیدار شده و پس از آمادگی و نوشیدن آب گرم و عسل ، کوله ها را آماده کردیم و در ساعت 3:15 برنامه صعود را با سرقدمی و هدایت جناب آقای خسروی شروع نمودیم و ایشان طی پیمایش نکات لازم مانند نوشیدن آب را یادآوری می نمودند . استراحت اول پس از یک ساعت پیمایش به مدت ده دقیقه انجام شد . پس از یک ساعت و نیم پیمایش یکی از دوستان کمی علایم ارتفاع زدگی داشتند و به همین دلیل مدت 45 دقیقه جهت بهبودی ایشان توقف نمودیم ولی با توجه به موثر نشدن این اقدامات ، سرپرست محترم گروه وضعیت ایشان را برای صعود نامساعد تشخیص دادند و آقای اسماعیلی داوطلب همراهی ایشان برای بازگشت شدند و همه دوستان فداکاری آقای اسماعیلی را ارج نهاده و از ایشان تقدیر و تشکر نمودند . نکته : ایشان سابقه صعود های قبلی به ارتفاعات بالای 4000 متر و صعود به دماوند را داشتند ولی در این برنامه به منظور جلوگیری از عواقب احتمالی از ادامه صعود صرف نظر کردند و این ماجرا یادآور این موضوع بود که اجرای برنامه فقط صعود به قله نیست و بیماری های ارتفاع ممکن است در هر مکانی برای همه کوهنوردان ایجاد شود .

    پس از برگشت این دوستان ، پیمایش مسیر ادامه پیدا نمود و در ساعت 7:15 به آبشار یخی در ارتفاع 5100 متر رسیدیم و پس از استراحت کوتاهی مسیر را ادامه دادیم .

با طلوع دل انگیز آفتاب کمی از برودت هوا کاسته شد و جهت وزش باد از حهت غربی به شرق ، نوید صعودی موفق را پدیدار ساخت . بدلیل ازدحام کوهنوردان پیمایش به کندی انجام گردید و پس از عبور از تپه گوگردی و با توجه وضعیت مطلوب  هوا و باد مساعدی که بخارهای گوگردی را تقریبا از مسیر دور می کرد ، در ساعت 11:30 هفت نفر از اعضای تیم موفق به صعود شده و با نظم و ترتیبی خاص به قله دماوند رسیدیم و با احساسی وصف ناپذیر بر بام ایران ایستادیم. این احساس توام با آرامش بدلیل همدلی و هماهنگی گروه حاصل گردید و اگر دوستان بصورت انفرادی قدم بر قله می گذاشتند هرگز این شرایط را درک نمی کردند .

      پس از گرفتن عکس یادگاری و گشت و گذار و استفاده از مناظر اطراف علی الخصوص خط الراس دوبرار و دریاچه لار ، در ساعت 12:30 ، بام ایران را ترک نموده و اقدام به بازگشت نمودیم . با توجه به اینکه در قله یکی از دوستان دچار تهوع گردید ، توقف هایی را به تناوب در طول مسیر داشتیم و در استراحت آبشار یخی با توجه به عدم بهبودی و با هماهنگی سرپرست برنامه دوست جدید گروه که دندانپزشک بودند یک عدد آمپول دگزامتازون به ایشان تزریق نمودند و پس از ده دقیقه وضعیت عمومی این همنمورد مطلوب گشته و با سرعت بیشتری به پایین مراجعت نمودیم و در نهایت در ساعت 17 به مجتمع کوهنوردی دماوند رسیدیم .

با در نظر گرفتن شرایط تیم مقرر گردید روز شنبه صبح به پلور مراجعت کرده و شب سوم را در بارگاه سوم استراحت نماییم .

    روز شنبه صبح ساعت شش بیدار شده و پس از صرف صبحانه آقای اسماعیلی رهسپار صعود قله شدند و پنج نفر از اعضای گروه پس از جمع نمودن وسایل ساعت 9:15 از آقای خسروی جدا شده و عازم گوسفند سرا شدند . این گروه در ساعت 11:30 به گوسفندسرا رسیدند و پس از آن با یک وانت که قبلا هماهنگ شده بود به قرارگاه پلور رفتند . هزینه وانت مانند مسیر رفت 70.000 تومان می باشد . پس از استراحت در قرارگاه به پلور رفته و با یکدستگاه ون عبوری ( کرایه هر نفر 10.000 تومان ) به تهران عزیمت نموده و از پایانه مسافربری بیهقی با تهیه بلیط ساعت 17 عازم شیراز شدند .آقای اسماعیلی هم پس از صعود موفقیت آمیز به آقای خسروی پیوستند و پس از جمع آوری وسایل شامگاه شنبه به قرارگاه کوهنوردی پلور عازم گردیدند .

وضعیت آنتن دهی : در طول مسیر و بارگاه سوم در بعضی نقاط آنتن دهی نامطلوب بود ولی در کل قابل تحمل بود .

وضعیت آب آشامیدنی : در بارگاه سوم و گوسفند سرا آب لوله ها از چشمه ( آب برف ) تامین می شود و برخی اوقات قطع می باشد و بهتر است که آب قبلا تهیه شود . قیمت یک بطری آب در مجتمع کوهنوردی 3000 تومان می باشد .

وضعیت بهداشت و محیط زیست : وضعیت سرویس های بهداشتی بسیار اسفبار می باشد و کوهی از زباله در بارگاه سوم جمع شده است. در طول مسیر حتی در قله زباله به وفور مشاهده می شود و این فاجعه زیست محیطی در محبوبترین مسیر کوهنوردی و در برابر چشمان هزاران کوهنورد داخلی و خارجی اتفاق می افتد و لازم است مسئولین ذی ربط برای این موضوع چاره ای بیاندیشند . البته برخی از گروه های کوهنوردی اقدام به جمع آوری زباله وپایین آوردن آنها می نمایند ولی این عمل نیکو با در نظر گرفتن حجم زباله کارساز نمی باشد .     

مسافت طی شده از قرارگاه پلور تا گوسفندسرا در حدود 20 کیلومتر ( با وانت )

مسافت طی شده از گوسفند سرا 3050 متر تا بارگاه سوم 4150 متر در حدود 4 کیلومتر

مسافت طی شده از بارگاه سوم 4150 متر تا قله 5610 متر در حدود 3.5 کیلومتر

همنوردان شرکت کننده در این برنامه : فریدون خسروی ، حسن اسماعیلی ، خلیل سپهری فرد ، فریما اکبری ، معصومه زارع ، مهدیه حبیبی ، فریبرز سون ، داوود سلیمانی ، علیرضا نخعی ، پیمان صادقی

تهیه کننده : پیمان صادقی